معنی ضرب المثل اگر علی ساربونه می دونه شترو کجا بخوابونه چیست؟
۱- یعنی کسی که وظیفه رهبری یک گروه را به عهده داشته و مهارت کافی را دارد، بهتر از بقیه می تواند گروه را اداره کند.

۲- معمولا این ضرب المثل را در جواب کسانی به کار می برند که به افراد خبره و ماهر ایراد گرفته یا ارزش کارشان را تحقیر کنند. این ضرب المثل نشان می دهد که کسی که راه و چاه را بلد است و تجربه کافی دارد، باید به او اعتماد کرد.

معادل این ضرب المثل در قرآن
در قرآن کریم نیز آیه ای وجود دارد که معادل این ضرب المثل است:

♦ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَه

ترجمه: خداوند آگاهتر است که رسالت خویش را کجا قرار دهد! (آیه ۱۲۴ سوره انعام)

♦ درباره شأن نزول آیه آمده است که یکی از سران کفار به نام “ولید بن مغیرة” می گفت: من سن و ثروت بیشتری نسبت به محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) دارم. پس باید به من هم از جانب خدا وحی نازل شود! نزول این آیه، جواب دندان شکنی برای او و سایر کفار بود. (خلاصه ای از تفسیر نور)

معنی ضرب المثل شیطان با مخلصان بر نمی آید و سلطان با مفلسان چیست؟
۱- یعنی همان طور که شیطان با بندگان مخلص و بی ریا کاری ندارد و به آن ها نزدیک نمی شود، پادشاهان نیز با فقرا و مساکین کاری ندارند و به آنها بی توجهی می کنند.

۲- مخلص یعنی بندگانی که نیت و عمل خود را برای خداوند خالص کرده اند و هرکاری را به نیت نزدیکی و قرب به او انجام می دهند. با این ارتباطی عمیقی که بین آنها و خداوند وجود دارد، شیطان نیز جرئت ندارد نزدیک چنین بندگانی شود.

سلطان یعنی پادشاه و فرمانروا.

مُفلِس در زبان عربی به معنای ورشکسته است. همچنین یعنی: فقیر و ندار، بیچاره و محتاج.

این ضرب المثل به صورت طعنه آمیزی به برخی قدرتمندان و مسئولان جامعه اشاره دارد که وقتی به قدرت می رسند، دیگر توجهی به فقرا و محتاجان ندارند. درحالیکه معمولا با شعار رسیدگی به امور فقرا و فقرزدایی بر سر کار می آیند.

معنی ضرب المثل افاده ها طبق طبق سگ ها به دورش وق و وق چیست؟
۱- به فرد فقیر کم ظرفیتی می گویند که پس از مدت ها ثروتمند شده است و به دیگران فخرفروشی می کند اما این ثروتمندی چیزی به شخصیت او نیفزوده است چرا که همان رفتارهای ناشایست گذشته را همراه خود دارد.

۲- اشاره به فخرفروشی و با ادا و افاده رفتار کردن کسانی دارد که تازه به دوران رسیده اند اما غافل از اینکه دیگران از سابقه فقر و نداری او باخبر اند. بنابراین دلیلی ندارد که خود را برتر بدانند.

۳- در معنای ظاهری یعنی تازه وضعیت مادی اش خوب شده و طوری با افاده رفتار می کند که گویی از دماغ فیل افتاده است اما او همان شخصی است که با لباس ژنده و ژولیده می گشت و سگ ها دورش واق واق می کردند. حالا هم که ثروتمند شده، دوباره سگ ها دورش جمع می شوند و واق واق می کنند.

اما در معنای کنایی به طور کلی به کسی می گویند که پولدار شده اما خودش را برتر می داند. چنین رفتاری از پستی و ضعف و حقارت شخصیت او نشأت گرفته است. بنابراین شأن و منزلت او در حد همان جمع شدن سگ ها و پارس کردنشان برای اوست.

معنی ضرب المثل هر که طاووس خواهد جور هندوستان کشد چیست؟
۱- یعنی هرکس هدف مهمی دارد، برای رسیدن به آن باید سختی های راه را تحمل کند.

۲- طاووس نماد یک شیء باارزش، خواستنی و کم‌یاب است.

هندوستان نماد دوری است.

طاووس پرنده بسیار زیبایی است که خاستگاه آن کشور هندوستان است. در قدیم می گفتند اگر می خواهید این پرنده زیبا را از نزدیک نظاره کنید، باید بار سفر بسته و به سمت کشور هندوستان راه بیفتید.

حال این مطلب به صورت ضرب المثل به کار می رود و به کسی می گویند که هدف باارزش و بزرگی دارد اما برای رسیدن در سختی و رنج به سر می برد. این ضرب المثل به چنین اشخاصی یادآور می شود که اگر می خواهی خواسته ات اجابت شود، این سختی را تحمل کن و در نهایت از شیرینی رسیدن به مقصد لذت ببر.

۳- معمولا این ضرب المثل را برای افرادی به کار می برند که می خواهند بهترین نتیجه را در کارشان بگیرند ولی غر زده و گاهی احساس خستگی می کنند.

۴- جور یعنی شکنجه، ستم، سختی

جور هندوستان را کشیدن کنایه از تحمل سختی برای رسیدن به مطلوب خویش است.

۵- همچنین این ضرب المثل به این خوانش نیز شنیده شده است: هر که فیل خواهد جور هندوستان کشد.a

معنی ضرب المثل بعد از سی سال نوروز به شنبه افتاد چیست؟
۱- در جایی به کار می برند که کسی کاری را برخلاف میل قلبی‌اش انجام دهد.

۲- گاهی نماد خوش یمنی می دانند.

مفهوم و ریشه ضرب المثل
نوروز، یکی از اعیاد باستانی ایرانیان به شمار می رود. در زمان های گذشته، اقوام مختلف هنگام عید نوروز هدایایی را برای پادشاه یا رئیس خود می بردند. یکی از این اقوام، قوم یهود بودند. طبق رسم دیرینه، هرگاه نوروز به شنبه می افتاد، رئیس یهودیان باید علاوه بر هدایای معمول، چندین درهم را نیز بر آن می افزود و تقدیم پادشاه می کرد.

ظاهرا این کار با اکراه و اجبار از سوی آنان انجام می شد. از این رو گفتن این ضرب المثل یعنی دوباره فلانی قرار است در منگنه و تحت فشار قرار بگیرد!

شنبه یهودیان
بیان این نکته خالی از لطف نیست که روز شنبه یا به زبان یهودی ” شَبات“،  در نزد یهودیان مقدس و روز راحتی به شمار می رود. در تورات، شنبه نماد و یادآور عهد خداوند با قوم بنی اسرائیل است. به عقیده آنها، خداوند جهان را در شش روز آفرید و در روز هفتم آرام گرفت.

اما نظر قرآن کریم، روز شنبه روز مجازات یهودیان بوده و آن ها را اصحاب سَبت نامیده است (سبت یعنی شنبه). زیرا صید ماهی در روز شنبه بر آن ها حرام شده بود و آنها دقیقا همان روز شنبه ماهی هایی را که روی آب می آمدند در دام انداخته و در روز دیگر از آب خارج می کردند!

آنها گناه و سرپیچی از فرمان خدا را اینگونه توجیه می کردند که ما در روز شنبه صیدی نکردیم و خیال می کردند می توانند پروردگار خود را فریب دهند! بنابراین گرفتار مجازات الهی گشتند.

معنی ضرب المثل کاسه چه کنم در دست داشتن چیست؟
۱- یعنی گرفتار شدن و به دنبال راه حل گشتن.

۲- این ضرب المثل کنایه از نهایت پریشان بختی و سرگردان شدن است.

۳- همچنین کاسه در دست گرفتن می تواند نشان گدایی کردن و دستِ نیاز سوی دیگران دراز کردن باشد.

ریشه و داستان ضرب المثل
یکی از پادشاهان هوس آش تازه می کند. به غلام خود کاسه چینی و گرانبهایی می دهد و می گوید: برو از بازار برایم آش داغ و تازه بخر. حواست باشد که کاسه بسیار ارزشمند است.

غلام دستور شاه را اطاعت کرده و سوی بازار روانه شد. در میانه راه پایش به سنگی گیر کرد و زمین افتاد و از بخت بدش، کاسه چینی شکست! آنقدر ناراحت و شوکه شد که نتوانست از جایش تکان بخورد. همان طور که روی زمین نشسته بود، کاسه شکسته را در دستش گرفته و گریه می کرد و مدام می گفت: خدایا چه کنم؟!

ساعت ها گذشت و پادشاه نگران غلام شد. از این رو مامورانی را فرستاد تا جویای احوال غلام شوند. ماموران غلام را در بازار پیدا کردند که بر زمین نشسته و گریه می کند. ماجرا را که فهمیدند، نزد پادشاه برگشته و گفتند: غلام در بازار نشسته و کاسه چه کنم در دست گرفته است!

♦ از این رو وقتی می خواهند حال کسی را که در مشکلی گرفتار گشته توصیف کنند، این ضرب المثل را به کار می برند.

معنی ضرب المثل قصه حسین کرد شبستری تعریف کردن چیست؟
۱- کنایه از سخن طولانی و حوصله‌ سر بَر است.

۲- معمولا وقتی کسی مطلبی را بیش از اندازه توضیح می دهد تا جایی که شنونده را خسته می کند، این ضرب المثل را برایش به کار برده و  می گویند: مگر میخواهی قصه حسین کرُد شبستری تعریف کنی که انقدر کشش می دهی؟!

۳- قصه حسین کُرد شبستری نماد طولانی بودن چیزی است.

ریشه ضرب المثل
حسین کُرد شبستری یکی از پهلوانان دوره صفویه است. بر اساس داستانی که از نویسنده ای ناشناس آمده، شاه عباس صفوی گروهی را به فرماندهی مسیح تکمه بند تبریزی به شهرهای آسیای مرکزی می فرستد. آنها سبب خواری و خفت بزرگان آن ناحیه شده و با پیروزی بر می گردند.

در بخش بعدی داستان، گروهی از بزرگان آسیای مرکزی به سرگردگی ببرازخان و اخترخان برای انتقام گرفتن به ایران می آیند اما گرفتار فرمانده ای به نام حسین کرد شبستری شده و پس از صدمات فراوان کشته می شوند.

این خلاصه ای از داستان بسیار طولانی حسین کرد شبستری است که ظاهرا در دوران قدیم، مورد پسند مردم ایران بوده و در قهوه خانه ها و سایر مکان های عمومی نقل می شده است.

♦ این داستان از آن جهت که طولانی است، به صورت ضرب المثل ایرانی در آمده و به هرکس که چیزی را زیاده از حد توضیح می دهد، گفته می شود.

معنی ضرب المثل نوکر ما نوکری داشت نوکر‌ او چاکری چیست؟
۱- یعنی هر زیردستی که از کسی فرمان می برد، برای خود زیردستی دارد که به او فرمان می دهد.

۲- معنی نوکر: یعنی چاکر، خدمتکار، کسی که فرمان بالادست خود را اطاعت می کند.

۳- در معنای ظاهری یعنی پادشاه و کسی که جایگاه والایی دارد، برای خودش نوکر و خدمتگزارانی دارد که اوامر او را اطاعت و اجرا می کنند. حال، هریک از این نوکران که نمی توانند تمام آن اوامر را به تنهایی انجام دهند، برای خودشان نوکرانی دارند که بخشی از کار را به آن ها می سپارند. ممکن است این زنجیره ادامه داشته و هرکدام از این نوکران، نوکرها و چاکرهایی برای خود داشته باشند!

در معنای کنایی یعنی هرکسی که از جایی فرمان می برد، خودش نیز در جای دیگر دستور می دهد!

۴- برای مثال: فلانی که انقدر ادعا دارد و دیگران را تحقیر می کند، خودش زیردست و عروسک خیمه شب‌بازی دشمن است! این ضرب المثل برای چنین افرادی هم کاربرد دارد.

ضرب المثل حرمت امامزاده با متولی است یعنی چه؟
۱- یعنی حرمت یک مکان به نحوه برخورد سرپرست آن بستگی دارد. این ضرب المثل کنایه از این است که رفتار خود افراد تعیین می کند که دیگران چه برخوردی با او داشته باشند.

۲- اگر هریک از افراد شأن و مقام یکدیگر را حفظ کرده و حرمت شکنی نکنند، احترام متقابل و دوطرفه ای شکل خواهد گرفت.

۳- مُتَولّی یعنی: سرپرست، مدیر اماکن مذهبی، کارگزار.

۴- در معنای ظاهری ضرب المثل یعنی اگر رفتار مدیر و مسئول یک امامزاده با مردم خوب و متین باشد، به تبع آن قداست و ارزشمندی امامزاده نیز در نگاه مردم بیشتر می شود.

در معنای کنایی یعنی رهبر یک گروه، سرپرست خانواده، مدیر و هرکسی که در رأس جایی قرار دارد، اگر رفتارش محترمانه باشد، نه تنها آبرو و اعتبار خود را افزون می کند، بلکه به مجموعه زیردست خود نیز اعتبار می بخشد و آن را در نظر دیگران بزرگ و پراهمیت جلوه می دهد.

۵- یعنی اگر می خواهی جایگاه اجتماعی والا داشته و مورد اعتماد مردم باشی، هم احترام خود را حفظ کن هم به دیگران احترام بگذار.

معنی ضرب المثل مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان
۱- یعنی با توجه به سابقه ای که داری، می دانیم هیچ منفعتی از تو به ما نمی رسد. پس از ما دور شو که از شر و زیانت در امان باشیم.

۲- یعنی از تو که هیچ خیری به ما نمی رسد لااقل برایمان دردسر درست نکن.

ریشه و داستان ضرب المثل
♦ این ضرب المثل برگرفته از داستانی از گلستان سعدی است. در ادامه، متن داستان را قرار داده و خلاصه ای از معنی و مفهوم آن بیان شده است:

یکی از شعرا پیش امیر دزدان رفت و ثنایی بر او بگفت. فرمود تا جامه از او بر کنند و از ده به در کنند. مسکین برهنه به سرما همی‌رفت. سگان در قفای وی افتادند. خواست تا سنگی بر دارد و سگان را دفع کند، در زمین یخ گرفته بود، عاجز شد. گفت: این چه حرامزاده مردمانند، سگ را گشاده‌اند و سنگ را بسته! امیر از غرفه بدید و بشنید و بخندید. گفت: ای حکیم! از من چیزی بخواه. گفت: جامهٔ خود می‌خواهم اگر انعام فرمایی.

رضینا مِن نوالِکَ بالرَحیلِ.

امیدوار بود آدمى به خیر کسان

مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان

سالار دزدان را بر او رحمت آمد و جامه باز فرمود و قبا پوستینی بر او مزید کرد و دِرَمی چند.

معنی حکایت
یکی از شاعران نزد رئیس دزدان رفت و با سرودن شعری، به مدح و ستایش او پرداخت. اما رئیس دزدان دستور داد لباس شاعر را درآورده و از ده بیرونش کنند. بیچاره شاعر با آن سر و وضع در هوای سرد به راه افتاد.

از بد روزگار، سگ ها به دنبالش افتادند. آمد سنگی بردارد که با آن سگ ها را دور کند که زمین یخ زده بود و نتواست کاری کند. گفت: این ها چه مردم حرامزاده ای اند! سگ ها را رها کرده اند و سنگ ها را هم بسته اند!

رئیس دزدان از اتاقی صدای شاعر بیچاره را شنید و خندید. گفت: ای حکیم و دانا! از من درخواستی کن! در پاسخ گفت: اگر لطف می کنی، لباسم را پس بده.

معنی رضینا مِن نوالِکَ بالرَحیلِ: ما از عطای تو، به کوچ کردن و دور شدن از کوی تو راضی شدیم!

آدمیزاد به خیر و سودرسانی دیگران امیدوار است.

اما من به خیر و سود از جانب تو هیچ امیدی ندارم. پس زحمت و شرت را از سر من کم کن.

رئیس دزدان به او رحم کرد و لباسش را برگرداند و لباس بلند پوستین همراه با چند درهم پول به او عطا کرد